Бюджетке 9,5 трлн теңге салық түспеген

Мәжіліс депутаты Мархабат Жайымбетов премьер-министр Олжас Бектеновке елімізде бюджет тапшылығы болу қаупі жоғары екенін айтып, орынсыз шығындарды қысқартуды ұсынды.

Биыл Қазақстанның шығыны – 24 трлн теңге. Оның 16,5 трлн теңгесі – табысымыз, 3,6 трлн теңгені Ұлттық қордан аламыз, 4 трлн теңге құнды қағаздардан түсіп отыр. Жалпы бюджет тапшылығы – 7,5 трлн теңге. Уәкілетті органдар «асықпай арбамен қоян аламыз» деп жүргенде, арбамыздың дөңгелегі сына ма деп қатты алаңдаймыз. Сөздің ашығын айтқанда, «бас жарылса бөрік ішінде» деп жүре беретін заман келмеске кетті, - деді Мархабат Жайымбетов.

Сондықтан ол жаңа қаржы көзін табу керек деген пікірде.

Біріншіден, квазисектордың таза пайдасын бюджетке беретін уақыт келді. Осы секторға жақсы аналитикалық талдау жасап, дұрыс жолға қойса, қазынамызға ең кемі 3 трлн теңге түсіруге болады. Екіншіден, квазисектордың сатып алу жүйесі мен механизмдерінде әлі де ашықтық жоқ. Сондай-ақ ұлттық компанияларға құны 1,6 миллиард теңге болатын чартерлік рейстер неге қажет? - деді депутат.

Сондай-ақ ол салық жеңілдіктерінің тиімділігін арттырып, олардың санын оңтайландыру қажет деген ұстанымда.

Мемлекеттік кірістер комитетінің мәліметінше, қолданылған салық жеңілдіктері сомасы 2022 жылы 9,5 трлн теңге болған. Бұл – бюджетке түспеген қаржы. Басты кемшілік – жеңілдіктердің саны мен құрылымы пысықталмаған және жеңілдіктер белгісіз мерзімге, ешқандай мақсатты индикаторларсыз енгізілген. Салық кодексіндегі жеңілдіктердің саны – 485. Бұл – едәуір көп. Біз алдымен 30% қысқартсақ, шамамен бюджетке 1,3 трлн теңге қаражат түсіруге болады. Мұны тереңірек зерделесек, болашақта 50%-ға жеткізуге мүмкіндік бар, - деді Мархабат Жайымбетов.

Оның айтуынша, қазір кейбір салықтық жеңілдіктер тиімділіктерін көрсетпей жатыр. Кәсіпкерлер жеңілдік алса да, өнімнің бағасын түсірмей қойған.

Мысалы, дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарды сату және импорттау айналымы қосымша құн салығынан босатылған. Бірақ осы салықтан босату дәрілер мен медициналық бұйымдар бағасының түсуіне әсер етпеген, - деді депутат.

Ол осы айтылғандарды негізге ала отырып, мына мәселелерді қарастыруды ұсынды:

• Салықтық жеңілдіктерге толық ревизия жасап, шетелдік тәжірибиені қарап, алдымен 30%-дан астамын, яғни 150-ге жуық түрін қасқарту;
• Ұлттық қордан қайта-қайта қомақты қаржы алмау үшін жиналған қаржыны тиімді басқару процесін жетілдіріп, квазисектордың таза пайдасын 100% бюджетке беру;
• Ұлттық компаниялардың, әсіресе «Самұрық-Қазына» қорындағы тендерлерді бірыңғай мемлекеттік сатып алу жүйесіне көшіріп, мемлекеттік сатып алу заңының қолданылу аясына ауыстыру қажет.

Сонда ғана 100% ашықтық пен әділеттілікті қамтамасыз ете аламыз, - деп түйіндеді сөзін Мәжіліс депутаты.