Кедейлер қымбатшылық құрсауынан шыға алар емес

Қазақстанды қымбатшылық қысып барады. Жалпы, коронавирус карантинге қамаған 2021 жылдың өзі-ақ бай мен кедей арасының алшақтығын айқын аңғартқан еді. Шенеуніктер жалақысынан айына жарты миллион теңгені тек тамаққа жұмсайтынын ашық айтса, тапқаны қапқанына жетпейтін қарапайым бұқара тиын-тебенін қайда жеткізерін білмей дал. Азық-түліктің өзіне әрең үнемдеп отыр.

Бұралқы итті асырау ақысы жәрдемақыдан көп

Жалпы, халықтың материалдық жағдайының төмендеп кеткенін Ұлттық банк те ашық жариялады. Банк өкілдері инфляциялық болжам бойынша сауалнама жүргізген. Сонда халықтың басым бөлігі елімізде қымбатшылық сақталады деген пікір білдірген.

Тіпті, сол қымбатшылық салдарынан ақтаулық Рүстем Тінеев атты азамат 6 баласын жұмыртқа сатып асырау үшін амалсыз 10 қабатты үйдің шатырына тауық бағып, 70 мың теңге айыппұл арқалаған. Бұл жағдайға бейжай қарай алмаған кәсіпкер Сырымбек Тау мен экономист Дәулет Төлеутайұлы әлеуметтік желідегі оқырмандарынан «жылу» жинап, көпбалалы отбасына 20 сотық жерімен және жиһазымен баспана алып берді. Бұл ретте көпшіліктен 12,5 миллион теңге жиналған. Содан кейін олар баспанадан артылған ақшаға күні жұмыртқаға қарап қалған отбасына дүкен мен қора салып берді.

«Сүйеу болсын, тіреу болсын мың қазақ, сүрінгенде, бүгілгенде бір қазақ» дегендей, биліктен қайыр болмасын түсінген жұрттың осылайша бірін-бірі демеп отыруға көшкені – ащы да болса ақиқат. Бірақ бірді-екілі емес, мың-миллиондаған отбасының жағдайы көңіл көншітерлік болмаған заманда кім кімді жарылқап, қарық қылғандай?!.

Сондай-ақ Семейде 3 айдан бері жалақы алмаған жылу электр орталығының жұмысшыларына басшылық сүт пен нанға талон беріп немесе түскі ас ұсынған. Ал кәсіпорын басшылығының мәлімдеуінше, айлықтың кешігуіне 300 миллион теңгеге жуық қарызын қайтармаған тұтынушылар кінәлі көрінеді.

Елімізде сол сияқты жұмысшылардың 4/1 бөлігі 45-105 мың теңге аралығында ғана айлық алады екен. Сонымен қатар 36,9 пайызы 105-210 мың теңге аралығындағы табысты қанағат тұтып жүр. Бұдан бөлек, қазір еліміздегі әр алтыншы бала кедей отбасында өсіп жатыр. Олардың 90 пайызы – көпбалалы отбасылар. Осылайша, қолданбалы экономиканы зерттеу орталығының ғалымдары елде балалар кедейлігі бар деген қорытындыға келіп отыр. Өйткені бізде бір балаға берілетін жәрдемақы 14 мың теңгеден сәл асады. Енді елімізде 500 мыңдай көпбалалы отбасы бар десек, оның ішінде жұмыссыз ата-аналар көп.

Мысалы, қазір Қазақстанда бұралқы иттерді уақытша ұстауға айына 90 мың теңге, көпбалалы отбасындағы бір балаға айына 14 мың теңге бөлінеді. Бұл туралы Мәжіліс депутаты Гауһар Танашева айтты.

Ал министр бұл мәселені қарастыруға уәде берді.

Елдің жағдайы осындай болып тұрғанда, тілшілердің «Азық-түлікке айына қанша ақша жұмсайсыз?» деген сұрағына шенеуніктер «қатырып» жауап берген болатын. Белгілі болғаны, депутат, министрлер отбасында азық-түліктің өзіне ай сайын 250-500 мың теңге аралығында кетіп отырады екен.

Олардың жасырмайтын жөні де бар. Себебі бүгінде супер-бай мен әлемнің қалған бөліктері арасындағы алшақтық кеңейе түскен. Тіпті, бір жылда өндірілген ақшаның 82 пайызы жаһан халқының ең бай 1 пайызының қалтасында қалса, кедейлерде ешқандай өсу байқалмаған. Oxfam компаниясының атқарушы директоры Марк Голдринг әлемдегі ең кедейлердің жартысында бар байлыққа 42-ақ адамның ие болғанын мәлімдеді. Бұндай жағдайға салықтан жалтару, фирмалардың саясатқа ықпалы, жұмысшылардың құқығының тапталуы негіз болған.

Statista.com жүргізген әлемдік рейтинг бойынша қазір біз байлардың саны артқан 10 елдің ішінде жүрміз. Осыдан-ақ әлеуметтік теңсіздіктің шынайы жобасын көруге болады. Кедейлердің сіңірі шыға түссе, байлар үсті-үстіне байи түспек. Тіпті, коронадағдарыс жағдайында да қалтасы қалыңдаған олигархтар санының 33 пайыз еселенгенін көрдік.

Азық-түлік бағасы ырыққа көнбей тұр

Биыл елімізде әлеуметтік маңызы бар азық-түлік әжептәуір қымбаттаған. Атап айтқанда, жыл басынан бері сәбіз 68,2 пайызға, пияз 30,2 пайызға, күнбағыс майы 60 пайызға, қырыққабат 27,1 пайызға, картоп 29,7 пайызға, қарақұмық жармасы 22,2 пайызға, тауық еті 15,5 пайызға, қант 12,5 пайызға бір-ақ ытқыды. Сондай-ақ сүт өнімдері бір жылда 7,6 пайыз, мал еті және ет өнімдері 9,5 пайыз қымбаттаған. Нан бағасы да 5,9 пайыз, ұн 11,1 пайыз, макарон өнімдері 11,1 пайыз артып отыр. Оған қоса дизель отынының бағасы бірден 16,6 пайыз көтерілді.

Ұлттық банктің есебінше, көмір мен газ бағасы да аспандап кеткен.

Қыл аяғы әлгі қымбаттаған азық-түлікті тұтынғаннан кейін қажет болатын дәретхана қағазының өзі ырыққа бағынбай кеткен. Өйткені қағаз сүлгілер өндірісі 6,6 пайыз (3,5 мың тонна), дәретхана қағазы өндірісі 9,7 пайыз (23,8 мың тонна) қысқарған еді. Отандық компаниялар халықтың дәретхана қағазына, қағаз сүлгілерге, беторамалдарға сұранысын 68,7 пайыз қанағаттандырып отыр. Ал импорт, керісінше, 7,9 пайыз артқан.

Мамандар не дейді?

Сарапшылардың пікірінше, еліміздегі «жұмысы бар кедейлер» мәселесі негізінен коронадағдарыс кезінде күшейе түскен. Ал саясаттанушы Расул Жұмалы елімізде негізгі пайда көзін мемлекет немесе мемлекеттік бизнес иемденіп отыр деген пікірде.

Осы орайда Расул Рысмамбетов бізде адам еңбегі бағаланбайтынын баса айтты.

Міне, осыдан кейін-ақ еңбекақысы еңсесін түсірген жұрттың қолайлы өмірді дамыған Еуропа елдерінен іздеп, «Бәлен жерде алтын бар...» деп жыл сайын үдере көшіп жатқанына бірдеңе деудің өзі қиын.